martes, 31 de decembro de 2019

El primer peregrino

La tradición de la Translatio cuenta que, después de la decapitación de Santiago por orden del rey Herodes, los discípulos del Apóstol metieron sus restos en una Barca. Zarparon del puerto palestino de Jaffa, en una maravillosa travesía. Surcaron las aguas luminosas del Mediterráneo, el mar de los navegantes clásicos y las sirenas; cruzaron el Estrecho de Gibraltar, más allá de las columnas de Hércules; se adentraron en el Atlántico y, por fin, amarraron en Padrón, en Galicia. Tras afrontar mil peligros y superar las pruebas de la Reina Lupa, los discípulos enterraron a su maestro. Allí, ocultado por los árboles del Bosque Libredón, el sepulcro del Apóstol esperó su momento.


El Pedrón al que amarraron la Barca de Santiago. 

Y el momento llegó. Corría el año 836. En Europa reinaba Carlomagno, el Emperador de la barba florida, con sus Doce Pares de Francia, cuya hazañas perduran en los versos de los viejos cantares de gesta. España, desde 711, estaba dominada por los musulmanes. El rey de los cristianos, que resistían en el Norte, era Alfonso II, apodado "el Casto". Al saber la noticia del descubrimiento del sepulcro, el monarca partió con su séquito desde su corte de Oviedo, convirtiéndose así en el primero de los muchos peregrinos que, cargados con sus humildes bordones y vieiras, recorrieron los caminos de Europa para llegar a Compostela. 


Retrato medieval del rey Alfonso II. 

En el reinado de Alfonso II comenzaron también las obras de la primitiva catedral de Santiago. De la vieja basílica románica se conservan el Pórtico de la Gloria, con sus profetas de túnicas elegantes y sus profecías secretas, y la fachada de Platerías, obra del Maestro Estevo. Siempre que paso por la Plaza de las Platerías, con su famosa Fuente de los Caballos, me paro delante de la escultura del rey David. El monarca bíblico, con sus barbas solemnes y su túnica de pliegues delicados, luce su corona forjada en las fraguas lejanas del Oriente, mientras sostiene su cítara, para tocar sus salmos al Señor. 


El rey David en la Fachada de Platerías. 

Nos acordamos de la historia del primer peregrino mientras paseábamos estos días de Navidad por Santiago. Recorriendo las calles de Compostela, gastadas por los pasos de los peregrinos durante siglos, nos encontramos, sin saber muy bien como, delante del monumento del rey Alfonso II, detrás de la Facultad de Historia. Nos parecía un buen tema para el último post de este 2019, el primer año de historia de nuestro blog. Así que nos pusimos a pulsar con gusto las teclas del ordenador. Mientras, en el horizonte, las ascuas del último crepúsculo del año se van apagando. 


Estatua de del rey Alfonso II en Santiago. 

luns, 23 de decembro de 2019

A Coruña literaria

A Coruña, a nosa cidade, rebosa literatura. Por iso, propoñémosvos hoxe seguir as pegadas dos nosos escritores máis ilustres. O punto de partido do noso paseo literario non podía ser outro: a Praza de María Pita. Alí, no corazón da cidade, levántase o monumento da coruñesa máis célebre. A nosa heroína sostén a súa lanza co alférez inglés aos seus pés, igual que na batalla de 1589, cando presenciaron as súas fazañas as tropas invasoras de Francis Drake e as naves do corsario tiveron que regresar coas bodegas baleiras, trazando longos ronseis de derrota no mar das Illas Británicas.


Monumento de María Pita. 

Comezamos pois o noso percorrido. O sol da mañá brilla nas cúpulas modernistas do Concello. Cruzamos a Porta Real e adentrámonos na Cidade Vella. Subimos a costa presidida pola igrexa de Santiago, a máis antiga da Coruña, antiga sede do Concello na Idade Media, unha xoia do románico que contempla as galerías da Mariña, acariciadas por brisas mariñas e salpicadas de salitre. Na Rúa Tabernas, na vella casa da señora de Pardo Bazán, ondean as bandeiras da Real Academia Galega. Saímos a Praza de Azcárraga. Nela, á sombra das árbores, a Fonte do Desexo musita vellas cantigas de prata. Ao lado da Praza, na Rúa do Príncipe, vemos a casa na que viviu Rosalía de Castro, a musa das negras sombras e lágrimas de morriña.


A casa na que viviu Rosalía de Castro. 

Poderíamos seguir ata San Carlos, o romántico xardín en que repousan as cinzas de sir John Moore, ou subir a Rúa Damas e ver a Casa Cornide e a Colexiata de Santa María do Campo, mais preferimos regresar a María Pita e perdernos por esas estreitas rúas que rodean a praza (Franxa, Barrera, Florida...). Sempre me chamaron a atención estas rúas, que teñen gravados nas súas lousas, cunha gran variedade de cores e símbolos heráldicos, os escudos e brasóns dos vellos reinos da Península: Portugal, Castela, León, Aragón, Navarra, Cataluña... e, por suposto, o reino de Galicia, presidido polas armas da cidade da Coruña.


Escudo da cidade da Coruña. 

Seguimos polas tabernas da zona dos viños (Rúa do Orzán, da Galera, dos Olmos....), tabernas en que brindaban os membros da bohemia coruñesa, na longa noite de pedra do franquismo. E, sen saber moi ben como, desembocamos na Praza do Humor, a carón do mercado de San Agustín. Esta praza, deseñada polo polifacético Siro López, está dedicada aos maiores representantes do humor na literatura. No chan están debuxados grandes escritores universais (Cervantes, Chejov, Mark Twain...) e galegos (Wenceslao Fernández Flórez, Vicente Risco, Julio Camba...). E tamén, nun dos banco de pedra da praza, agárdanos cos brazos abertos don Álvaro Cunqueiro, o meigo das palabras de Mondoñedo. Poñemos así punto final ao noso paseo. Sentamos á beira de don Ávaro, para falar das cousas boas da vida na Praza do Humor, no corazón da Coruña literaria.


Estatua de Cunqueiro na Praza do Humor. 

domingo, 22 de setembro de 2019

"El cuento de Sirena"

La mente de los antiguos pobló de míticas criaturas las grutas y profundidades del Mediterráneo: las sirenas. Sus cantos legendarios intentaron seducir a Ulises, cuando trataba de regresar a Ítaca en sus travesías por los mares de las islas de Grecia, coronadas de mármoles ilustres. En Galicia, en las aguas misteriosas del Atlántico, también tenemos una sirena: dona Mariña. Os vamos a contar su historia.


La Sirena pintada por Lugrís. 

Alrededor del año mil, una mañana de primavera, un caballero paseaba por una playa de la Ría de Arousa. A lo lejos, cercada de calientes espumas, la Isla de Sálvora se dejaba ver tras las brumas del amanecer. De repente, el caballero cayó dentro de las olas del mar. Iba vestido con su armadura, que le arrastraba hacia el fondo. Entonces apareció la Sirena del Finisterre, habitante del mar del fin del mundo, para salvar al desesperado caballero. El caso es que la Sirena se enamoró de su rescatado, así que se lo llevó para su hogar en la Isla de Sálvora. Allí consumaron sus amores, mientras escuchaban los cantos de las gaviotas y los lamentos de las olas al morir en las playas. De sus amores nacieron los primeros vástagos del linaje de los Mariño de Lobeira, que por eso tienen como blasón a la Sirena sosteniendo las armas de la familia.

                            Resultado de imaxes para A serea dos Mariño

La Sirena de los Mariño.

Pasados varios años, el caballero decidió volver a tierra con sus descendientes. La Sirena aceptó con una condición: cada generación, uno de sus hijos debería regresar al mar con ella. El elegido para satisfacer este tributo tendría los ojos azules. Desde entonces, se cree que todos los Mariño que tienen ojos azules desaparecen en la mar para cumplir la maldición de la Sirena.


Pintura de Miguelanxo Prado sobre la Sirena.

La leyenda de los Mariño, recogida ya por el conde de Barcelos en su Nobiliario del siglo XIV, fue tratada muchas veces por artistas como Valle-Inclán o Castelao. Nosotros os queríamos recomendar hoy la versión de Torrente Ballester. Se titula "El cuento de Sirena", publicado por la editorial Ézaro de Madrid. En él, el escritor actualiza la leyenda de la Sirena de los Mariño de forma magistral. Además, el libro cuenta con las magníficas ilustraciones de nuestro querido Miguel Anxo Prado.


Una de las ilustraciones de Miguelanxo Prado.

Así que si quereis saber más sobre la leyenda de los Mariño, buscad este libro. La pluma de Torrente Ballester os lo contará mucho mejor que nosotros. Y las pinturas marineras de Miguel Anxo Prado (anclas, caracolas, estrellas de mar, estelas de travesías olvidadas, islas ignotas, profecías de naufragios, leyendas de salitre...) os sumergirán en la leyenda de dona Mariña, la legendaria Sirena del Finisterre, que salió de las olas del mar para posarse sobre las piedras heráldicas de los pazos.


Portada de "El cuento de Sirena".

martes, 10 de setembro de 2019

En Compostela con Valle-Inclán

A cidade de Santiago de Compostela foi crucial na vida de Valle-Inclán. Porque, quen pode contemplar as pedras eternas de Compostela, as súas rúas empedradas, as gárgolas dos tellados que deixan caer fervenzas das súas bocas nas tardes de chuvia; sen levalas gravadas no seu corazón? Os seus amores con Compostela comezaron en setembro de 1886, cando se traslada para cursar a carreira de Dereito. Non aprobou ningún curso, mais descubriu a súa vocación literaria.


Os ollos de Valle-Inclán póusanse nas torres da catedral.

Poderíamos facer un percorrido literario pola cidade detrás das pegadas de Valle. Comezamos, como non podía ser doutro xeito, no Paseo dos Leóns da Ferradura. Nun dos seus bancos agárdanos don Ramón, escoitando o bruar do vento nos carballos de Santa Susana, contemplando cos seus ollos enigmáticos as torres da catedral. Camiñamos pola Alameda, escenario de tantos bicos e romances secretos, ata chegar a Porta Faxeira, unha das sete da desaparecida muralla medieval de Santiago de que nos fala o Códice Calixtino.


O busto do Príncipe das Letras na Praza de Cervantes.

E pisamos xa nas rúas milenarias do casco vello, lousas gastadas polos pasos constantes dos peregrinos durante séculos. Qué fermosas rúas de pedra, que discorren entre casas brasonadas e soportais decorados con vieiras e marcas de vellos canteiros! E tan fermosos como as propias rúas son os nomes destas, nomes que gardan ecos do pasado: Franco, Vilar, Nova, Raíña, Xelmírez, Casas Reais, Conga, Preguntoiro, San Francisco, Val de Deus, Orfas, Fonseca, Troia, Xerusalén... Chegamos á Praza de Cervantes. Nela vemos o busto do Príncipe das Letras, que mira con ollos altivos as nubes que pasan.


Busto de Valle-Inclán na Praza de Galicia.

Os nosos pasos lévannos ao vello Café Derbi, un dos centros intelectuais da cidade. Alí facía tertulia Valle-Inclán nas tardes do seu derradeiro ano de vida, antes de que tocasen por el as badaladas de Compostela. Pois foi en Santiago onde don Ramón nos deixaba para sempre o 5 de xaneiro de 1936. Os seus restos durmen na paz do cemiterio de Boisaca, nos arrabaldes da cidade. Aquí, diante do seu busto na Praza de Galicia, rematamos o noso paseo literario. O sol xa se deita tras os cumes do  monte Pedroso. Nós despedímonos de Valle-Inclán e perdémonos polas vellas rúas, repletas de peregrinos, que xa se preparan para celebrar o Ano Xacobeo de 2021.


Faltan só dous anos para que volvamos abrir a Porta Santa.

venres, 6 de setembro de 2019

La tumba de Valle-Inclán

En el cementerio de Boisaca, en las afueras de la ciudad de Santiago de Compostela, descansan para siempre los restos de don Ramón María del Valle-Inclán. De sus manos huesudas y de sus largas barbas de chivo ya solo quedan grises cenizas, cenizas que reposan debajo de la humilde lápida cubierta de musgos, a la sombra de los cipreses oscuros y pensativos. Hoy visitamos la tumba del gran escritor gallego, para que no muera su memoria. 


Caminando por las rúas eternas de Compostela. 

Ramón María del Valle-Inclán moría el día 5 de enero de 1936, precisamente en Santiago. Terminaba su travesía vital en Galicia, tras pasar por ese México de leyendas de dioses crueles y trágicas dinastías y de los besos azucarados de la Niña Chole, por las tertulias y los cafés de la bohemia de Madrid, por las trincheras del frente francés en la Primera Guerra Mundial... Don Ramón regresaba para morir en su Galicia natal, la patria del Palacio de Brandeso, por cuyos pasillos y jardines transcurrían los amores del Marqués de Bradomín y la pobre Concha, mientras cantaban posados en las camelias los mirlos enseñados por el paje Florisel.


La famosa estatua de Valle-Inclán en el Paseo de los Leones de Santiago. 

Al igual que su vida, su muerte también está nimbada de leyenda. El entierro tuvo lugar el Día de los Reyes Magos de 1936, una tarde de diluvio. El féretro fue conducido por las calles compostelanas hasta llegar al cementerio de Boisaca. Se dice que cuando bajaban el ataúd a la fosa, al atardecer, un joven anarquista se abalanzó para arrancar el crucifijo. Ataúd y joven rodaron por el suelo, en un cuadro que parecía sacado de los mejores esperpentos del difunto. También se dice que los falangistas, para desprestigiar a un autor al que no perdonaban los giros ideológicos de sus últimos años, enterraron un perro muerto al lado de la tumba.


Placa conmemorativa de la muerte del autor. 

Como veis, Valle-Inclán fue genio y figura hasta la sepultura, nunca mejor dicho. Tras mil anécdotas y leyendas, esperpentos y duelos, amoríos y secretos, sus restos descansan en la paz del cementerio de Boisaca, a la sombra de los cipreses venerables. Allí duermen para siempre, arrullados por los réquiems del ruiseñor y por las graves campanadas de Compostela. Y sobre su tumba caen, como caen en sus mejores páginas, las gotas eternas de la lluvia de Galicia.


La tumba de Valle-Inclán. 

domingo, 25 de agosto de 2019

O Mosteiro de Sobrado

Erguidas hai máis de mil anos, vixiadas polos cumes solitarios do monte Bocelo, as torres do Mosteiro de Sobrado dos Monxes presiden todos os recordos da miña infancia, a patria do home que dixo o poeta Rilke. Para visitar o mosteiro percorremos a ruta da Carballeira, a carón das vellas murallas do cenobio medieval. A luz matinal, peneirada polas follas de mil carballos, cae nos sendeiros polos que parece que nos imos atopar en calquera momento co bandido Fendetestas.


Camiñando pola Ruta da Carballeira. 

Ao final do camiño divisamos as torres do mosteiro, que contemplan fragas e pradarías de silencio.  Á sombra dos cipreses, deitados nas herbas ou sentados aos pés do cruceiro, moitos peregrinos collen folgos para chegar a Compostela polo Camiño do Norte. Entramos xa no mosteiro. Percorremos os seus deliciosos claustros, nos que descansan os peregrinos e nos que se poden ver aínda monxes paseando cos seus hábitos brancos. 


O Claustro dos Peregrinos de Sobrado. 

Fundado no 952 polos Condes de Présaras como cenobio familiar, non foi ata 1142 cando chegaron da abadía francesa de Claraval os primeiros monxes que converteron a Sobrado nun dos primeiros mosteiros cistercienses da Península. Nos seus días de gloria foi dos cenobios máis poderosos en España, gozando de privilexios como a propiedade de todas as baleas pescadas no mar Cantábrico. 


Paseando debaixo dos arcos do mosteiro. 


Tras a desamortización de Mendizábal de 1836 o mosteiro foi abandonado. As hedras medran polas pedras esquecidas e nos seus claustros só se pousan os raios do luar. Ademais, unha das torres é destruída por un lóstrego. Na reconstrucción da torre participaron moitos dos veciños de Sobrado, entre eles o meu avó. En 1954, por iniciativa do cardeal de Galicia Quiroga Palacios, o mosteiro cisterciense de Viaceli, en Cantabria, faise cargo da restauración de Sobrado. O 25 de xullo, día de Galicia, regresan os monxes. Recentemente, en 2015, foi declarado Patrimonio da Humanidade. Hoxe o mosteiro está en obras, para recuperar o seu máximo esplendor. 



Vista das torres desde o claustro dos Medallóns. 

Cando saímos xa se deita o sol tras os cumes do Bocelo. Os primeiros morcegos tecen os fíos escuros da noite. O Mosteiro de Sobrado dos Monxes é para min un amigo, un inmenso camarada de pedra presente nas miñas lembranzas máis queridas. Que lonxe se foron aquelas tardes douradas de outono, cando vían os meus ollos de neno navegar as follas murchas polas augas escuras do Tambre! Á sombra das súas torres, nas que se pousan as andoriñas nos estíos dourados,  descansan as cinzas dos meus devanceiros. Algún día tamén eu serei cinzas e descansarei con eles para sempre, cando toquen por min as badaladas do Mosteiro de Sobrado dos Monxes. 


O Mosteiro de Sobrado dos Monxes no crepúsculo. 

xoves, 22 de agosto de 2019

En Vilar de Donas

En Vilar de Donas, no concello lugués de Palas de Rei, preto do Camiño Francés de Santiago, atopamos unha xoia do románico galego. A carón das ruínas dun vello mosteiro, a igrexa de San Salvador garda verdadeiros tesouros. Aínda que existen varias teorías sobre as orixes do templo (a primitiva igrexa de San Salvador puido ser fundada por monxes irlandeses no século VI), a tradición popular dinos que foron dona Bela e dona Elvira, dúas damas francesas que peregrinaron a Compostela, as que fundaron aquí un mosteiro de mulleres, de aí o precioso nome deste lugar: Vilar de Donas.


Igrexa de San Salvador de Vilar de Donas.

Tras pasar por debaixo dos seus preciosos arcos románicos, con ondas mariñas e cabezas de lobos esculpidas, parece que retrocedemos no tempo. Chegamos a porta principal do templo. Recíbenos un impresionante pórtico, que podería datar do século VI, e que ten labrados nas súas arquivoltas anxos e demos, gárgolas e rosas dos ventos, trebos e cruces celtas. Tras unha porta de madeira de castiñeiro,  que parece sacada da Terra Media de Tolkien e que foi realizada á imitación da porta da catedral alemá de Ratisbona, agárdannos moitos segredos. 


Entrada de San Salvador de Vilar de Donas.

Nada máis entrar, á nosa man dereita, vemos dous magníficos sepulcros de pedra. Neles descansan dous cabaleiros medievais. Un durme sobre dúas cabezas de león mentres o outro descansa coas espadas nas mans. Este templo de Vilar de Donas foi doado en 1148 á Orde de Santiago, defensora dos peregrinos do Camiño. Aquí foron enterrados moitos cabaleiros santiaguistas mortos en Galicia para descansar das batallas libradas en vida.


Sepulcros de cabaleiros medievais en Vilar de Donas.

E por fin chegamos ao gran tesouro do templo: as súas pinturas góticas, as mellor conservadas de toda Galicia. Datadas do Ano Santo Compostelán de 1434, promovido polo rei Xoán II de Castela, nelas podemos ver a Xesús, á Virxe María, ao profeta Daniel... Tamén vemos a Cruz de Santiago, xunto coas armas de León e Castela, bañadas pola luz que cae peneirada polas fiestras do templo. Saímos cos ollos cegados pola beleza das pinturas murais. Os raios do solpor, como paxaros de lume, póusanse xa nos arcos románicos, sabedores de tantos misterios e segredos, que nos falan de tempos remotos.


Os preciosos arcos románicos de Vilar de Donas.

 Non queríamos marchar de Vilar de Donas sen dar ás grazas a don Jesús García, gardián das chaves de Vilar de Donas, que tan amablemente nos abriu as portas deste máxico lugar e nos descifrou os enigmas que custodian as súas pedras seculares. Marchamos lembrando os versos daquel poema de Cunqueiro, titulado "Rondeau das señoras donas pintadas no ouso do Vilar, no século XIV, cheirando unha frol", que din así: 

Ei, donas do Vilar! Erguede os finos rostros e sorride,
que andan galáns de corte con soedades de vós!
 Agás que prefirades velos morrer de amor.

 Le temps s'en va!
 Le temps s'en va!
mes dames!  

Damas de Vilar de Donas, fermosas para sempre cos vosos cabelos dourados e panos de seda, que respirades o recendo dunha flor indiferentes ao paso dos séculos; estades agora temén nos nosos corazóns, pintadas pola man do recordo!


As fermosas pinturas de Vilar de Donas.

luns, 19 de agosto de 2019

No Pórtico da Gloria

O pasado verán, despois de saber a boa noticia da restauración do Pórtico da Gloria, non dubidamos en irlle facer unha visita. Así que collemos un tren na Coruña. Non tardamos en ver a través dos cristais do noso vagón as torres da cidade de Compostela, molladas por unha chuvia de séculos, que custodian con devoción os restos do Fillo de Zebedeo.


A Praza das Praterías, coa Berenguela de fondo.


Qué gusto da sempre camiñar polas rúas de Compostela, pisadas antano polos bordóns de tantos peregrinos, percorridas hoxe por estudantes cheos de vida, ateigadas de xentes vidas de todos os países do mundo!  E sentir a canción eterna da Fonte dos Cabalos nas Praterías e tamén as badaladas melancólicas da Berenguela, que nos lembran aquelo que dicían os vellos romanos: "Omnes vulnerant, ultima necat". Así, neste paseo feliz, os nosos pasos lévannos por fin á Praza do Obradoiro. Alí poñemonos á cola para poder visitar o Pórtico da Gloria, a xoia do románico medieval en Europa.


Chegamos á Praza do Obradoiro.

Despois de varias horas esperando, entramos polas portas da catedral, tan emocionados como peregrinos de tempos antigos. Agora sí, por fin, contemplamos o Pórtico. Os nosos ollos énchese coa visión das pedras labradas polo cicel divino do Mestre Mateo. Esta obra de arte era o que vían os peregrinos ao final do Camiño, cando chegaban exhaustos ao Templo das Estrelas. Despois de vir desde moi lonxe (Francia, Inglaterra, Alemaña, Italia, Irlanda, Escocia, Bretaña, Flandes, Provenza...), os romeiros sentíanse libres de todos os seus pecados e pasaban co corazón en calma debaixo das mesmas Portas do Ceo.


O Señor Santiago preside o Pórtico da súa catedral.

No centro do Pórtico vemos ao noso patrón Santiago, que recibe con mirada paternal aos visitantes do seu templo. O Señor aparece coas súas mans chagadas, vencedor da morte nos cumes do Calvario, a carón dos anxos que portan os instrumentos da Paixón (a Cruz, a Columna, os Cravos, a Coroa de Espiñas, a Lanza...). Na parte superior, os músicos anciáns da Apocalipse, portando nas frontes coroas douradas e vestindo túnicas brancas de seda, preparan os seus instrumentos (arpas, salterios, zanfonas, organistrum...)  para tocar as súas serenatas divinas na Xerusalén Celeste. E tamén, entre Isaías e Xeremías, coas meixelas coloradas e cos rizos dourados bailándolle na fronte, o profeta Daniel sorrí polos séculos dos séculos.


O sorriso de Daniel.

sábado, 17 de agosto de 2019

El violín de Manuel Quiroga

El gran violinista Manuel Quiroga Losada nacía en 1892 en Pontevedra,  en la céntrica calle de los Comercios. Animado por su familia, comenzó muy niño sus estudios musicales. Su talento lo llevó a continuar su formación en Madrid y después en París. En la capital de Francia coincidió con grandes compositores como Fritz Kreisler, Jaques Thibaud o Eugene Ysaye. En 1911, con apenas diecinueve años, recibió el primer premio del Conservatorio de París. 


Rúa Manuel Quiroga de Pontevedra. 

Así comienza su carrera musical. Da conciertos en Europa. En 1914, con el estallido de la Primera Guerra Mundial, sus conciertos europeos son cancelados. Decide comezar su gira por América. En 1917 se instala en París con su mujer, la pianista Marta Leman. Sigue dando conciertos por todo el mundo. Su reputación sigue creciendo, siendo aplaudido por el mismísmo Stravinsky.  Recibe reconocimientos importantes: la Cruz de Alfondo X, Caballero de la Legión de Honor... Triunfa en el Palau de la Música de Barcelona, en el Wigmore Hall de Londres, en el Carnegie Hall de Nueva York, en la Ópera de París...


Manuel Quiroga tocando su famoso violín.

Pero su brillante carrera se ve truncada en 1937, cuando es brutalmente atropellado en Times Square. Así pierde la movilidad del brazo derecho. Tras pasar por varios sanatorios de Madrid, Quiroga tiene que reconocer la realidad y renunciar al violín. Sus últimos años van a ser duros. Se retira en su casa de Pontevedra, donde pasa sus últimos días recluido pintando lienzos y caricaturas y componiendo. Muere en 1961, enfermo de Parkinson, acompañado por su compañera María Galvani.


Caricatura de Manuel Quiroga realizada por el autor. 

Manuel Quiroga es considerado, junto con Juan Manén y Pablo Sarasate, uno de los mejores violinistas españoles de todos los tiempos. Hoy todavía parecen sonar por las rúas de Pontevedra las cuerdas de su mágico violín, que tocan a la luz de la luna los caprichos de Paganini...


El violín de Manuel Quiroga. 

mércores, 14 de agosto de 2019

Macías "O Namorado"

No precioso xardín botánico de Padrón, moi preto da casa na que deu os seus derradeiros suspiros a nosa Rosalía, atopamos o monumento de Macías "O Namorado" , aquel lendario trobador galego que morreu por amor en Andalucía. Así que cruzamos as portas do xardín, decoradas con motivos xacobeos, para coñecer está lenda do tempo das cantigas. 


Entramos ao xardín de Padrón.

Nacido no século XIV nalgún lugar de Galicia, probablemente preto de Padrón, Santiago Macías escribiu no período final da lírica trobadoresca. O galego-portugués, a lingua lírica por excelencia da Península, común a reis e mendigos no Medievo, ía perdendo forza. Os seus poemas están recollidos no Cancioneiro de Baena. Nel consérvase 21 composicións de Macías, autor das últimas cantigas en lingua galega. 


Unha fonte no xardín de Padrón.

Pero máis que polos seus versos Macías é recordado pola lenda da súa morte. Servindo como paxe do Marqués de Villena, o noso doncel coñeceu a Elvira, unha dama da que se namorou perdidamente. Mais o Marqués decidiu casar Elvira cun fidalgo andaluz. Aínda así, Macías seguía dedicando cantigas á súa señora. Cando se decatou o marido mandou prender ao trobador galego nunha torre do seu Castelo de Xaén. Aínda con cadeas nas mans e cuitas no corazón, Macías seguiu cantando. Entón, o marido penetrou furioso na torre na que xacía Macías e cravoulle no corazón unha lanza. 


"O Banco dos Namorados" de Padrón.

Hoxe, no xardín de Padrón, á sombra dos cumes lendarios do seu Pico Sacro natal, podemos ver a Macías coa súa man dereita pousada no corazón, antano traspasado pola lanza, mentres coa man esquerda sostén a súa cítara. As pombas que cantan pousadas na fonte parecen entoar as súas cantigas esquecidas mentres as pingas do orballo que bailan nas follas lembran as lágrimas que verteu por Elvira. 


Estatua de Macías no xardín de Padrón.

O sartego de Paio Gómez Chariño

No convento de San Francisco, que segundo din as lendas foi fundado polo mesmo Santo de Asís cando peregrinou cara Compostela no século XIII, atopamos un dos segredos mellor gardados da cidade de Pontevedra: o sartego de Paio Gómez Chariño. Neste maxestoso sarcófago de granito repousan as cinzas deste destacado nobre galego, que foi heroe nas augas do Guadalquivir. 


O convento de San Francisco de Pontevedra.

Paio Gómez Chariño naceu nalgún lugar indeterminado do suroeste de Galicia, probablemente na mesma cidade de Pontevedra. Emparentado coa poderosa liñaxe dos Soutomaior, foi unha figura decisiva na política da Coroa de Castela do século XIII. En 1248 loitou coa frota cristiá de Rodrigo Bonifaz, ás ordes do rei Fernando III, na Reconquista de Sevilla. Na batalla participaron moitas outras naves galegas, sobre todo de Noia e Pontevedra, os dous principais portos de Galicia naquel  tempo. Din as crónicas que o seu barco foi o primeiro en romper a ponte de cadeas de Triana para embestir os navíos musulmáns no Guadalquivir. Polo seu valor e dotes militares na batalla foi nomeado Adiantado Maior do Reino de Galicia, Almirante do mar e señor da vila de Rianxo. 


Vidreiras do convento de San Francisco.

Ademais de militar, Chariño foi  tamén un gran trobador en lingua galega. Consérvanse del 28 poemas nos Cancioneiros Medievais, algunhas das cantigas máis fermosas da lírica galego- portuguesa, como aquela dedicada ao noso Patrón Santiago que di "Ai Santiago, padrón sabido...". Aquí vos deixamos un enlace por se queredes escoitar unha das súas obras interpretadas polo grupo de música antiga Mendiño: https://www.youtube.com/watch?v=gnq2If_TWZY. Destacan as súas barcarolas, pois o mar está sempre presente nas súas composicións. Viviu na Corte de Toledo de don Alfonso X. A pesar dos seus enfrontamentos políticos, o rei sabio apreciábao polas súas dotes poéticas. Morreu en 1295 na localidade salmantina de Ciudad Rodrigo, asasinado por motivos amorosos ou políticos. Acoitelouno no corazón o cabaleiro Rui Pérez Tenorio.


Sartego de Paio Gómez Chariño. 

Despois da súa morte, os seus restos foron trasladados a Galicia para ser enterrados no convento de San Francisco. Alí, no corazón da cidade do Lérez, as súas cinzas durmen bañadas pola luz que filtran as vidreiras, a carón da súa muller María Ximénez de Maldonado, soñando quizais coas ondas do mar e coas damas e doncelas de cristal do tempo das cantigas. O seu sepulcro móstranos o gran almirante galego portando coas mans as súas armas, cos pés sostidos por dous leóns e cos rízos caéndolle na fronte. Ao pé do sartego, en letras góticas, pódese ler isto: "Aquí xaz o moi nobre cabaleiro Paio Gómez Chariño, Adiantado Maior do Reino de Galicia, primeiro señor de Rianxo, que gañou Sevilla sendo de mouros". 


Brasón de Paio Gómez Chariño. 

sábado, 10 de agosto de 2019

La "Burla Negra"

Benito Soto Aboal, nacido en el barrio pontevedrés de A Moureira en 1805, pasó a la historia por ser el último pirata del Atlántico. Aunque Pontevedra había sido uno de los principales puertos de la Península durante el siglo XVI, en la época de Soto la ciudad del Lérez estaba en franca decadencia. Así que Benito Soto, destinado a continuar la profesión de marinero de sus padres, decide seguir un camino más lucrativo. Aprende el oficio de marinero como grumete y, a los diecisiete años, aparece ya como tripulante del negrero brasileño "El Defensor de Pedro". En 1823, tras partir de Río de Janeiro, tuvo lugar un motín a bordo. Los amotinados abandonan al antiguo capitán en una isla de las costas africanas y toman el control del barco. Además nombran capitán a Soto, tiñen de negro las velas y los mástiles y bautizan al barco con un nuevo y siniestro nombre: "La Burla Negra".


Casa das Campás, casa natal en Pontevedra de Benito Soto.

Así comienzan las abordajes y diabluras de Benito Soto, el último pirata del Mar Occidental. A los veinte años era ya uno de los piratas más temidos y sanguinarios. Muchos fueron los barcos asaltados por el infame pontevedrés (el "Topacio", el "Cessnock", el "New Prospect"...),  pero su mayor golpe fue el del "Morning Star", una fragata británica que regresaba de las Indias Orientales con las bodegas repletas de tesoros. Con el botín obtenido durante sus correrías los tripulantes de la Burla Negra desembarcan en Coruña. Allí venden las mercancías y con lo que sacan deciden poner rumbo al Sur. Sus planes eran llegar a Cádiz y con con las rentas obtenidas vivir como reyes hasta sus últimos días. 

 Resultado de imaxes para benito soto

Grabado de "La Burla Negra" persiguiendo al "Morning Star".

Pero las sanguinarias travesías de "La Burla Negra" tendrían un final inesperado. Era una noche de mala visibilidad, cuando navegaban ya cerca de la ciudad gaditana. Entre las brumas, los piratas confundieron el Faro de la Isla de León con el de Punta Tarifa, lo que les hizo chocar contra las rocas. Después del naufragio los marineros del navío son identificados y detenidos. Pero Benito Soto consigue escapar hacia Gibraltar. Allí pasa desapercibido hasta que, ironías de la vida, uno de los supervivientes del "Morning Star" lo reconoce. En 1830, capturado por las autoridades británicas del Peñón, Soto es condenado a muerte. Se le culpa de 75 asesinatos y 11 barcos saqueados. Al atardecer, en la Plaza de Gibraltar, abarrotada de personas, resonaron los pasos del capitán al subir al cadalso. Antes de que cayera la soga, el pirata gallego tuvo todavía fuerzas para gritar a modo de macabra despedida: "Adiós a todos".


Rúa Benito Soto de Pontevedra.

Hace ya casi dos siglos que Benito Soto fue ahorcado en Gibraltar, pero su leyenda sigue viva. Se dice que fue él quién inspiró la famosa "Canción del pirata" de José de Espronceda. Hoy todavía pasa su sombra maldita por las viejas rúas de Pontevedra. Dicen algunas leyendas populares que su tesoro fue escondido en la Casa das Campás de la ciudad del Lérez, mientras las coplas dicen que los "duros antiguos" de sus cofres ensangrentados están en las playas de Cádiz. Sea como sea, "La Burla Negra" seguirá surcando siempre los mares de nuestras pesadillas, con las velas henchidas por los céfiros de la tempestad, trazando largas estelas de sangre, al compás de los gritos y blasfemias de sus insomnes tripulantes. Y con las manos en el timón va Benito Soto Aboal, el último pirata del Atlántico:

Se ponen de rodillas las olas de los mares
debajo de tu quilla de terribles hazañas,
capitán de galernas y de noches glaciares,
timonel de derrotas y temidas campañas.

Las urbes sumergidas, los puertos estelares;
todos guardan recuerdo de tus crueles entrañas,
señor de dulces islas y salados altares,
el más rebelde mástil del mar de las Españas.

Dichosos los marinos que vieron tus diabluras,
felices los grumetes de tus naves sagradas
y benditas las aguas que tu canción alegra.

Pirata verdadero de las velas oscuras,
tus infames estelas han de ser recordadas.
¡Y que jamás naufrague la noble Burla Negra!


Caricatura de Benito Soto realizada por el autor.