En ruta con Cervantes

No mes de marzo do ano 2017, a punto de terminar o noso paso polo instituto, un grupo de estudantes realizamos a coñecida como "Ruta del Quijote", unha ruta literaria que se convertiu xa nun auténtico ritual de despedida para as sucesivas promocións de alumnos do centro. Así que, acompañados polos nosos compañeiros durante todos estes anos de formación e e cun exemplar de El Quijote metido na mochila, subimos ao bus, que nos esperaba no paseo marítimo, e marchamos para realizar a ruta, naqueles días tan raros de despedidas das aulas e de tardes de estudo para preparar o temido exame de Selectividade. 

Estatua de Cervantes en Argamasilla de Alba.

A primeira parada foi Madrid. Alí, na capital española, paramos no Museo del Prado, a pinacoteca barroca máis importante do mundo, que visitei por primeira vez aquela tarde. Unha vez dentro, tras esperar varios minutos nas interminables colas de turistas que se formaban nas inmediacións do museo, puidemos ver algunhas das súas obras máis famosas: El jardín de las delicias de El Bosco, Carlos V en Mulhberg de Tiziano, Los fusilamientos del 2 de mayo de Goya, Adán y Eva de Durero... Finalmente, tras deambular entre retratos de validos e reis de España, chegamos ao principal reclamo da pinacoteca: Las Meninas de Velázquez, que contemplamos en silencio, molestados por uns incómodos turistas asiáticos que non tiñan reparos en propinarnos codazos para conseguir os mellores ángulos nas súas fotografías. Despois de visitar o Museo, onde nos quedaron tantos cadros aínda por descubrir, o resto da tarde pasámola paseando por algúns dos lugares máis castizos do centro do vello Madrid, como a recoleta Plaza de la Villa, que ten no centro a estatua do célebre mariño español don Álvaro Bazán, Marqués de Santa Cruz e Almirante da Armada Española na Batalla de Lepanto. 

A preciosa Plaza de la Villa de Madrid.

Ao final do día subimos ao bus, que nos esperaba na rotonda da estación de Atocha, e chegamos a Toledo, o lugar onde nos hospedamos, que nos recibía cunha espectacular panorámica: as casas presididas pola silueta do Alcázar, as luces que se duplicaban nas augas do río Tajo, a torre da catedral que parecía sacada dun cadro do Greco... Tras esta primeira toma de contacto coa cidade, instalámonos no noso hotel "Los Cigarrales", onde pasamos a nosa primeira noite. Ao día seguinte, cos primeiros raios de sol, cruzamos a Ponte de San Martín e subimos para visitar os monumentos máis importantes: o Monasterio de San Juan de los Reyes cos seus preciosos claustros góticos, a Casa Museo del Greco, o Museo Sefardí, a catedral.... Subimos polas rúas empinadas e laberínticas do centro de Toledo, entre torres de vellas igrexas, sinagogas e mesquitas. Despois de comer na céntrica Praza de Zocodover, terminamos a nosa visita no Alcázar, onde visitamos o "Museo del Ejército Español", en que se podían ver uniformes de militares de todas as épocas e se explicaba a toma de Toledo por Franco na Guerra Civil. Para terminar o día, asomados ao mirador do patio do Alcázar, ao lado da estatua do Emperador Carlos V, contemplamos as impresionantes vistas de cidade, que parecía sacada dun soño naquela tarde de marzo.

A catedral de Toledo.

O seguinte día foi para visitar unha serie de pequenos lugares vinculados á novela de Cervantes, aldeas do corazón da Mancha, perdidas entre campos dourados polo sol e brancos muíños de vento: Argamasilla de Alba, Alcázar de San Juan, Puerto Lápice, El Toboso, Consuegra, Montiel, Ruidera, Daimiel... Despois de comer nun local típico manchego, rodeados de camioneiros que recobraban forzas, pola tarde chegamos a Villanueva de los Infantes, a localidade máis grande de todas as que visitamos neste día tan intenso, onde están enterrados os restos do escritor Francisco de Quevedo y Villegas. Por último, como punto final do noso periplo polo corazón da Mancha, terminamos o día noutro dos lugares máis míticos da literatura española: o teatro de Almagro, único corral de comedias da Penínusla que se conserva como no século XVII: as butacas de madeira, as tramoyas, as cortinas, os cubos de metal cos que os asistentes sacaban auga do pozo para beber durante os entremeses...

Entrada do corral de comedias de Almagro.

O último día da ruta, antes de volver a Coruña, paramos por segunda vez en Madrid, concretamente no vello Madrid dos Austrias, ese Madrid en que se publicou en 1605, na imprenta de Juan de la Cuesta, a primeira parte de El ingenioso hidalgo Don Quijote de La Mancha de Miguel de Cervantes Saavedra. Así que, naquela mañá de soleada de marzo, visitamos os lugares máis emblemáticos do Madrid austríaco: o Palacio Real, a catedral de La Almudena, a Praza Maior, as estatuas dos reis godos na Praza de Oriente... Visitamos tamén o Barrio das Letras, onde coincidiron no século XVII os grandes autores do Século de Ouro español, como Lope, Quevedo, Góngora, Calderón ou o propio Cervantes. Tamén vimos a estatua doutro dos grandes escritores da literatura española: Federico García Lorca, inmortalizado na céntrica Praza de Santa Ana, enfrente do Teatro Español.

Estatua de Lorca na Praza de Santa Ana de Madrid.

Por último, despois de comer nun dos carísimos restaurantes da Praza Maior, terminamos a nosa ruta na Praza de España, corazón de Madrid. Alí, aos pés do monumento de Cervantes e das estatuas de Don Quijote e Sancho Panza, sacamos todos xuntos a tradicional fotografía de familia, para poñer o punto final á nosa ruta. Antes de subir ao bus aínda curioseamos polos postos de libros instalados na praza, onde ten lugar a Feira do Libro de Madrid cada 23 de abril, dia da morte de Cervantes. E, finalmente, nos últimos compases daquela tarde madrileña, subimos ao bus de regreso para Coruña. Volvemos todos en silencio, melancólicos, cun pouso de melancolía no corazón, con esa sensación tan desagradable das despedidas. Desde o meu asento, que me tocou compartir co meu compañeiro Carlos, miraba como pasaban detrás do cristal as nubes, ondeando no ceo como brancos panos de despedida. 

O monumento a Cervantes na Praza de España, punto final da ruta.

En Salamanca

Este mes de maio cúmprense tres anos do nacemento deste pequeno blog, desta humilde bitácora creada por dous vellos amigos, camaradas desde que corríamos cos nosos mandilóns verdes no patio do colexio Eusebio da Guarda, para compartir os seus escritos. Así que, para celebrar este inesperado terceiro aniversario, queremos reactivar este espazo de creación que fomos abandonando nos últimos anos, ao noso pesar, por causa de compromisos académicos e falta de tempo. E, nesta nova entrada, queríamos recordar unha visita que realizamos á cidade de Salamanca, na Semana Santa do ano 2018, cando non podiamos nin imaxinar o mundo de pandemias e de guerras que nos esperaba no futuro.

Subindo pola Calle de la Compañía de Salamanca.

Agora, catro anos despois, podo recordar ir no coche naquela mañá, coa chuvia caendo no parabrisas. Despois de varias horas conducindo, cruzamos o túnel que separa Galicia de Castela e León e saímos  por fin da nosa comunidade, que nos despedía coa silueta redondeada das súas montañas, ocultas detrás do manto gris do orballo. Despois avanzamos pola provincia de León e deixamos atrás Zamora, unha cidade que parece durmida nun soño de romances e crónicas esquecidas, bañada polo río Duero. A medio camiño, paramos a comer en Morales del Vino, unha pequena localidade da provincia de Zamora, un deses lugares fantasma da "España vaciada". E, pola tarde, chegamos por fin a Salamanca, acompañados sempre pola chuvia, que non se separou de nós desde que saímos de Galicia. Alí, na capital salmantina, instalámonos no hostal Albero, situado na Plaza de las Carmelitas, en pleno centro da cidade do Tormes. 

Monumento do Lazarillo co cego na entrada de Salamanca.

Tras aparcar, cargados coas nosas mochilas e coas nosas maletas, subimos as sombrías escaleiras que conducían ao piso do hostal, onde fomos recibidos por un recepcionista moi amable, casualmente tamén galego, que nos falou con morriña da súa familia de Arteixo. Unha vez dentro, o noso paisano mostrounos as nosas habitacións e deunos tamén un mapa turístico cos lugares de maior interese do centro de Salamanca. Así, despois de instalarnos, saímos para ter a nosa primeira toma de contacto, naquela tarde de chuvia, cos lugares máis emblemáticos da capital salmantina: o Convento das Úrsulas, o Palacio de Monterrey, o monumento de Don Juan de Austria, o convento de San Esteban, a torre do convento da Clerecía, a Calle de la Compañía, a catedral, a Torre del Clavero, a Plaza de Anaya coa súa prestixiosa Facultade de Filoloxía Hispánica, a famosa Casa de las Conchas repleta de turistas que tomaban fotografías para subir as súas redes sociais... 

A "Casa de las Conchas" de Salamanca.

Terminamos o noso primeiro paseo, como non podía ser doutra forma, na célebre Praza Maior de Salamanca, coas súas fachadas churriguerescas e coas súas efixies de personalidades destacadas da Historia de España. Alí, naquela praza rectangular repleta de bandeiras españolas ondeando nos seus balcóns dourados, entramos no Café Novelty, un lugar que evoca ese desparecido mundo dos cafés literarios de antano: mesas de mármore cubertas con periódicos que xa ningúen lee, espellos de cristal gastados polo tempo, unha galería de fotografías antigas de Salamanca, fichas de dominó, taboleiros de xadrez que esperan por alguén que os saque do abandono das súas esquinas... Nunha das mesas do café, sentado coas súas míticas gafas escuras, encontramos a monumento de don Gonzalo Torrente Ballester, outro paisano galego por terras salmantinas. Torrente, autor dalgunhas das novelas máis importantes da literatura española do pasado século XX, era un asiduo das tertulias deste café, onde pasou a maior parte dos seus últimos anos, despois de xubilarse como profesor de español nun instituto da cidade. Alí, sentados ao lado do monumento do novelista de Ferrol, tomamos un café, o café máis caro da nosa vida, polo que nos meteron un sablazo que case nos quedamos tan fríos como a estatua do escritor. 

A famosa Praza Maior de Salamanca.

Despois de comer, para terminar de descubir o casco histórico da cidade, visistamos o outro gran emblema de Salamanca: a súa Universidade, a máis antiga en activo de toda España.  Diante da súa fachada, fotografiada por unha multitude de turistas que trataban de encontrar a famosa rana que segundo a tradición universitaria augura éxitos académicos aos estudantes, vimos a estatua de Fray Luis de León, un dos moitos autores ilustres que pasaron polas aulas salmantinas. Porque Salamanca, para un estudante de hispánicas coma min, é un auténtico paraíso, polo que pasaron algunhas das figuras máis importantes da literatura española: Fernando de Rojas, Cervantes, Fray Luis de León, Diego Torres de Villarroel, José de Espronceda, Gonzalo Torrente Ballester, Carmen Martín Gaite... Ademais, esta cidade de pedras douradas foi tamén escenario dalgunhas das obras capitais da literatura en lingua castelá, obras ambientadas en lugares que se poden visitar actualmente, como o "Huerto de La Celestina", onde Calixto ve por primeria vez a súa amada Melibea ao entrar perseguindo un falcón, ou a famosa ponte romana sobre o río Tormes, o lugar onde o inocente Lázaro recibe esa dolorosa primeira lección de vida por parte do astuto cego... 

Estatua de Fray Luis de León diante da fachada da Universidade de Salamanca. 

Por Salamanca tamén pasou Miguel de Unamuno, o reitor máis ilustre da historia da Universidade. Aquí, nesta cidade de pedras douradas, o escritor vasco encontrou por fin o seu lugar no mundo, exercendo durante décadas como catedrático de grego, converténdose nun dos profesores máis admirados e queridos polos alumnos do claustro universitario salmantino. Precisamente no paraninfo da Universidade de Salamanca tivo lugar o seu famoso enfrontamento co fundador da Legión Española, o coruñés Millán Astray, autor do tristemente célebre grito de "¡Viva la muerte! ¡Muera la inteligencia!". Despois deste episodio de valentía, que o situou no punto de mira das novas autoridades franquistas, Unamuno pasou os seus últimos días apartado do seu cargo, recluido na súa casa de Salamanca, arrepentido de ter apoiado o golpe de estado que vía como a única oportunidade de traer orde fronte o caos en que estaba sumida a República. Ese foi o triste final de don Miguel, que faleceu na coñecida como "Casa de las Muertes", un edificio decorado con calaveiras e figuras macabras na súa fachada. Alí, diante da casa en que faleceu naquel fatídico verán de 1936, pódese ver un monumento do escritor bilbaíno, inmortalizado na súa pose máis característica, coas mans entrelazadas detrás da espalda, vestido completamente de negro, como unha especie de asceta moderno. 

Estatua de Miguel de Unamuno no Campo de San Francisco de Salamanca. 

Por último, para concluir a nosa estancia en Salamanca, asistimos ás procesión de Semana Santa. Alí, na noite salmantina, repleta de misterio, presenciamos aquel espectáculo propio da España máis tradicional, un espectáculo que parecía sacado dun videoclip de C Tangana: a talla do Señor coas mans atadas a quen dous soldados romanos conducían á morte nos cumes do Calvario, os disciplinantes vestidos con capuchas e túnicas moradas que portaban nas mans cirios de luz vacilante, o retumbar solemne dos tambores que rompían aquel silencio relixioso, os devotos católicos que seguían como formigas os pasos das figuras enlutadas... Así, seguindo nós tamén a procesión polo centro da cidade, nas inmediacións da catedral, escribimos o punto final á nosa visita. Por último, ao final da ceremonia, volvemos ao hostal polas fantasmagóricas rúas de Salamanca, iluminadas por farois anacrónicos, mentres a silueta da lúa chea asomaba sobre a torre da catedral, naquela noite de Xoves Santo. 

A torre da catedral de Salamanca coa lúa de fondo.

Monforte de Lemos

Este Venres Santo de 2022, para tomarnos un merecido descanso polas nosas vacacións de Semana Santa, visitamos Monforte de Lemos, a capital da Ribeira Sacra, unha das cidades máis importantes do Reino de Galicia na Idade Media. Alá fomos en tren desde Coruña, nun traxecto que se converteu nunha auténtica odisea, en que tivemos que ser trasladados en autobús por culpa dunhas inoportunas obras nas vías férreas. Por fin, tras dar rodeos por diversas paradas da provincia de Lugo, conseguimos chegar a estación de ferrocarril de Monforte, unha das máis importantes de Galicia no pasado. Nada máis chegar, subimos polo parque do castelo, á sombra fresca das árbores, que nos defendían do calor do sol mañá de abril. Coa chaqueta nos brazos, cansados pola pronunciada pendente da subida, chegamos por fin á torre do homenaxe do castelo dos Condes, o símbolo por excelencia de Monforte, que domina coas súas ameas as terras fértiles e vinícolas do val de Lemos, famosas polo viño de Amandi, que se podían contemplar desde o mirador do monte de San Vicente. 

A torre do homenaxe do castelo dos Condes de Lemos.

Unha vez completada a nosa ascención, entramos pola cancela metálica, presidida por un escudo heráldico decorado con elmos de cabaleiros medievais e cabezas de lobos, e subimos as escaleiras do torreón, morada da poderosa familia dos Castro. Dentro, despois de pagar as entradas, visitamos as estancias da torre, que conservaban os obxectos da época en que vivían nela os condes: armarios de madeira ben traballada, armaduras de metal decoradas con elegantes deseños trazados pola man paciente do orfebre, alabardas de puntas afiadas, unha lareira... En cada planta podíanse ver tamén carteis explicativos sobre a historia da torre: textos que explicaban a organización da sociedade estamental, os deberes de cada unha das tres clases sociais (laboratores, oratores e bellatores), a árbore xenealóxica da poderosa familia de Castro titular do Condado de Lemos, retratos de reis hispánicos, fotografías de cartas e documentos medievais, explicacións sobre a importancia da comunidade xudía en Monforte, unha crónica do papel desempeñado polos Condes de Lemos durante as Guerras Irmandiñas... Terminamos a visita no alto da torre, contemplando, con algo de vértigo para ser sinceros, a panorámica das terras verdes e suaves, sen montañas, do val de Lemos. 

Entrada da torre do homenaxe dos Condes de Lemos.

Despois de visitar a torre, vimos tamén os lugares que rodean a fortaleza (o Palacio dos Condes de Lemos, o Mosteiro de San Vicente do Pino), para despois deambular polo antigo barrio xudío de Monforte, onde residían os sefardís antes da súa expulsión en 1492. Despois de familiarizarnos con este lugar anacrónico, descendimos á parte inferior de Monforte, tan animada, invadida por multitudes de turistas que tomaban algo nas terrazas da Praza de España. Despois de comer, terminamos a visita noutro dos lugares máis emblemáticos de Monforte: o Colexio de Nuestra Señora de la Antigua, actualmente os Escolapios. Trátase dun magnífico edificio de estilo herreriano, pouco frecuente en Galicia, que coas súas sobrias fachadas e cúpulas parece evocar El Escorial. Fundado polo cardeal Rodrigo de Castro como centro de formación da comarca, o edificio foi administrado nun principio pola poderosa Compañía de Xesús, creada polo vasco Ignacio de Loyola, unha das ordes máis poderosas do clero católico. No interior do edificio, actualmente propiedade dos Padres Escolapios, expónse tamén a magnífica colección pictórica dos Condes de Lemos, que conta con obras maestras da pintura barroca. 

Fachada herreriana de Nuestra Señora de la Antigua.

Por último, despois de comer, paramos no Parque dos Condes, ao lado da Compañía. Alí, vimos como nadaban os patos no pequeno estanque, do que por veces saín chorros de auga disparados por un surtidor. Tamén vimos un monumento de Pedro Fernández de Castro, séptimo Conde de Lemos e gobernador de Nápoles, unha das personalidades máis importantes da España da súa época, ademais de mecenas dos grandes autores do Século de Ouro español como Cervantes, Quevedo, Góngora, os irmáns Argensola ou Lope de Vega, que foi o seu secretario privado no Madrid dos Austrias. Ademais, o Gran Conde de Lemos foi un dos primeiros defensores do Reino de Galicia contra a "leyenda negra" que o pintaba como un lugar atrasado, inculto, miserable. O Conde incluso chegou a escribir unha obra titulada "El búho gallego haciendo corte con las demás provincias de España", en que o Reino de Galicia, encarnado polo personaxe do búho (o animal sabio por excelencia), se defende dos ataques do resto de reinos e provincias de España. Para honrar a memoria deste fillo ilustre, o concello de Monforte colocou no centro da vila un busto de bronce, que representa a este Grande de España, vestido coa típica "lechuguilla" tan usada pola nobreza española, coa cruz de Calatrava bordada no peito da súa armadura. 

Busto de Pedro Fernández de Castro, Gran Conde de Lemos.

E, por último, despois de ver os principais monumentos de Monforte, regresamos ao barrio da estación de ferrocarril para tomar o tren para Coruña. De camiño, pasamos tamén polo barrio do malecón, coas súas casas abandonadas e derruídas, con vistas ao río Cabe, polo que nadaban os patos e se miraban os sauces choróns. Arriba, no alto de Monforte, podíase ver a silueta da torre dos Condes, dominando todo desde as alturas, engalanada cun pendón con motivo da Feira Medieval que tería lugar o fin de semana. Así, paseando polo parque fluvial do río Cabe, coa vista de fondo das cúpulas de Santa María de la Antigua, despedímonos de Monforte naquela tarde soleada de Venres Santo.

O Parque dos Condes de Monforte de Lemos.

En Arousa con Valle-Inclán

Este sábado 11 de setembro de 2021, cando se cumprían vinte anos do atentado do 11-S contra as torres xemelas de Nova York, visitamos a Casa Museo de Valle-Inclán, no Concello de Vilanova de Arousa. Ao mediodía, despois de varias horas de coche, chegamos por fin á Casa do Cuadrante, un pazo de tipo urbano, situado en pleno corazón de Vilanova, onde naceu Ramón María del Valle-Inclán o 28 de outubro de 1866. Na entrada da casa, labradas en pedra, estaban esculpidas as armas da familia, rodeadas de leóns rampantes e flores raras, unha desas fantasías heráldicas que tanto gustaban a don Ramón.

Entrada da Casa Museo Valle-Inclán ou Pazo do Cuadrante. 

Entramos. Detrás do mostrador da casa, separada de nós por unha pantalla de plástico por causa das restriccións sanitarias, deunos a benvida a recepcionista, unha simpática señora andaluza que parecía sacada dunha das obras de Valle. Pagamos as entradas e pasamos á planta baixa, onde se exhiben primeiras edicións e traducións a outros idiomas das obras máis célebres do autor galego:  Femeninas, Aromas de leyenda, Jardín Umbrío, Sonatas, Comedias Bárbaras, La Lámpara Maravillosa, Luces de Bohemia, Tirano Banderas, El Ruedo Ibérico... Tamén había unha escultura do escritor, inmortalizado coas súas gafas quevedescas, mesándose cunha man as súas brancas barbas de chivo, mentres nos miraba con expresión curiosa. 

Estatua de Valle-Inclán na planta baixa da súa Casa Museo.

No piso superior, visitamos as habitacións da casa, conservadas como cando vivía nelas a familia de Valle-Inclán. Vimos a lareira de pedra, a roca de fiar da criada Micaela La Galana, o comedor familiar... A habitación de don Ramón era sorprendentemente austera: unha pequena cama, un crucifixo de madeira, unha vela na mesa, un retrato do propio Valle-Inclán e, como non, o escritorio do autor, coas cuartillas de papel ben ordenadas enriba da mesa, a pruma, o tinteiro, a pipa de fumar, o exlibris... A Casa do Cuadrante, en conclusión, era a típica casa dunha boa familia galega do século XIX: reloxos de cuco colgados na parede, pratos de porcelana fina, pezas de cerámica de Sargadelos, tazas de tomar o té con asas de bronce, mobles de madeiras nobles ben torneados, quinqués de petróleo nas mesas de mármore, elegantes espellos de cristal, galerías de retratos familiares en branco e negro...

Comedor da familia de Valle-Inclán na Casa do Cuadrante.

Por último, paseamos polo xardín da Casa do Cuadrante, que podería ser calquera dos xardíns modernistas e crepusculares das obras de don Ramón, coas súas fontes barrocas decoradas con sereas e tritóns e coas súas estatuas de deuses esquecidos. Daba gusto camiñar á sombra das ramas das árbores, naquela mañá de principios do mes de setembro, entre camelias traídas de Xapón e magnolios centenarios. De fondo, chegaban os ecos das gaiteiros, que tocaban un pasarrúas con motivo das festas patronais de Vilanova, en honor á Virxe da Pastoriza. 

Busto de don Ramón no xardín da Casa do Cuadrante. 

Para terminar o día visitamos o resto de Vilanova de Arousa, a típica vila mariñeira das Rías Baixas, coas súas casas de pedra de cantería, recubertas algunhas con cunchas de vieiras, agrupadas en rúas estreitas, iluminadas por farois. Había tamén varios cruceiros de granito, tan típicos das Rías Baixas, cicelados por algún canteiro para perdón dos seus pecados. Na Praza do Castro vimos tamén o monumento a Valle-Inclán, sentado nun trono, como un pequeno deus rodeado polos personaxes das súas obras máis importantes: O Marqués de Bradomín da Sonata de Otoño, o Príncipe Verdemar da Farsa de la Cabeza de Dragón, a Mari-Gaila e o Lucero de Divinas Palabras e Max Estrella e don Latino de Hispalis de Luces de Bohemia. 

Valle-Inclán detrás de Max Estrella e don Latino de Hispalis, protagonistas de Luces de Bohemia.

Antes de volver pasamos polo porto, onde cabeceaban barcas de madeira, con nomes mariñeiros escritos nos seus cascos: Anduriña, Brisa, Cormorán, Serea... Un vello mariñeiro, co rostro moreno curtido polo sol de mil travesías, volvía de faenar no seu barco, despois dun día de traballo na ría, repleta de bateas. Alí, diante das augas da ría de Arousa, encendidas polo sol da tarde, recordei aquel poema de Álvaro Cunqueiro, incluído no seu libro Cantiga nova que se chama Riveira, obra fundamental do neotrobadorismo, un libro que lin o ano pasado por estas datas, antes de comezar o curso. Así, cos versos de Cunqueiro na memoria, marchamos de Vilanova de Arousa, nun solpor que parecía devolvernos ao tempo das cantigas:

Si miña señor á i-alba da Arousa beilar

poñereille, belida, un ventiño no mar.

A dorna vai e vén

que meu amor ten!

Poñereille unha frauta e mais un reiseñor

e unha longa saudade como a do mar maior.

A dorna vai e vén

que meu amor ten!

Na Illa de Cortegada poñereille un galán

por pastor de mareas co seu remo na man.

A dorna vai e vén

que meu amor ten!

Poñereille unha gaita no bico da ría

e unha avelaneira no medio do día.

A dorna vai e vén

que meu amor ten!

En Padrón con Rosalía

Estamos a 25 de xullo, Día de Galicia. E que mellor maneira de celebralo que visitar á Casa da Matanza de Padrón, hoxe Casa Museo de Rosalía de Castro, a nosa autora máis universal. Baixamos do tren e cruzamos as vías. Chegamos a Casa de Rosalía, que nos recibía coas portas abertas. Avanzamos polos sendeiros do xardín, beirados de camelias e rosas, e despois entramos, como nun templo sagrado, na casa en que deu os seus últimos suspiros Rosalía, a nosa musa das negras sombras e das lágrimas de morriña. 

Entrando na Casa Museo de Rosalía.

Ao chegar, sumámonos a unha visita guiada pola casa e pola vida de Rosalía. A través das explicacións do guía, repasamos a biografía da nosa máis ilustre escritora: a súa infancia na veiga de Padrón, a súa mocidade en Santiago de Compostela, o seu breve paso por Madrid onde casou con Manuel Murguía, a súa estancia na localidade vallisoletana de Simancas (onde escribiu a maior parte dos poemas de "Follas Novas"), os seus últimos anos na Casa da Matanza... Vimos varios manuscritos e varias fotografías familiares da autora. Tamén había un espazo dedicado á figura do marido de Rosalía, don Manuel Murguía, unha das figuras máis importantes da cultura galega do século XIX, principal artífice do Rexurdimento, autor da monumental "Historia de Galicia".

A emblemática chistera de Manuel Murguía.

A visita guiada chegou ao seu final diante da cama en que, o 15 de xullo de 1885, Rosalía de Castro daba o seu último suspiro neste mundo. O guía contounos a lenda das súas últimas palabras. Parece ser que Rosalía no seu leito de morte, rodeada dos seus fillos, díxolles: "Abride esa fiestra, que quero ver o mar". Esta frase foi durante moitos anos un misterio, un enigma máis da súa vida e obra, como a negra sombra do seu célebre poema. En realidade, non ten ningún misterio porque, aínda que hoxe desde a casa da Matanza non se ve o mar, nos tempos de Rosalía si que se podía ver a ría, navegada por dornas e gamelas coas velas brancas mecidas pola brisa, que Rosalía quería ver por última vez. 

Leito de morte de Rosalía de Castro.

Despois saímos ao balcón, ao que tantas veces se asomaría Rosalía nos seus últimos anos de vida, para contemplar a veiga de Padrón. Ao lonxe, tocaban as campás da colexiata de Santa María de Adina, cemiterio en que descansaron os restos Rosalía antes do seu traslado ao Panteón de Galegos Ilustres. Agora si, chegaba o momento de despedirse. Marchamos no tren de regreso, mentres a Casa da Matanza se desvanecía na distancia, perdida no verdor da veiga padronesa. Hoxe, un ano despois, recuperamos aquela visita a Casa de Rosalía para compartir con vós neste 25 de xullo. Nada máis, amigos. Esperamos que pasedes un Feliz Día de Galicia!

Busto de Rosalía diante da súa Casa Museo.

A Coruña Xacobea

Cuando pensamos en el Camino de Santiago, lo asociamos sobre todo al Camino Francés, que fue durante tantos siglos nuestra principal vía de comunicación con Europa, por la que llegaban la mayor parte de los peregrinos. Pero no podemos olvidarnos tampoco de los caminos del mar. Por estos últimos llegaban los navíos de los peregrinos desde las costas brumosas de las Islas Británicas, que tenían dos vías de entrada a Galicia: Ferrol y Coruña. En esta entrada rastrearemos las huellas del Camino Inglés en nuestra ciudad.

Indicador del Camino de Santiago en la Plaza de Azcárraga.

Para comenzar, nos situamos en la Ciudad Vieja, con sus calles empedradas con olor a salitre, alumbradas por faroles antiguos que le dan un aire romántico, decimonónico. Allí nos orientan las inconfundibles flechas amarillas del Camino, ideadas por el sacerdote gallego Elías Valiña, uno de los grandes artífices de la recuperación experimentada por el Camino de Santiago en el pasado siglo XX. Seguimos la dirección indicada por las flechas, como peregrinos curiosos, y llegamos a la iglesia de Santiago, punto de partida del Camino Inglés. Se trata del templo más antiguo de toda Coruña, levantado en tiempos del rey Fernando II. En el atrio del templo se reunían durante la Edad Media las autoridades del Concello.

La Iglesia de Santiago.

Del templo destaca su fachada principal, románica. En ella se puede ver la figura del Apóstol Santiago, montado sobre su caballo blanco, malparador de morismas. Más arriba, en la arquivolta, están esculpidos los veinticuatro músicos ancianos del Apocalipsis, con sus túnicas delicadas y sus instrumentos divinos, preparados para tocar sus serenatas al Señor. Flanqueando la entrada, se ven las figuras de dos apóstoles, escoltados por ángeles de rostros risueños y cabellos rizados, que se miran frente a frente, como si custodiasen alguna secreta profecía. Uno de los apóstoles, de barbas solemnes y rostro sereno, está sosteniendo su bordón de peregrino, con un libro sobre su cabeza, símbolo de la sabiduría.

Apóstol representado en el templo de Santiago.

Allí, delante de la fachada románica del templo, dorada por los rayos de la tarde, recordé la primera vez que visité Santiago. Tendría seis años más o menos cuando descubrí el milagro de Compostela. Caminaba con mi familia por aquellas rúas de piedra, gastadas por los pasos constantes de los peregrinos durante siglos de peregrinación ininterrumpida. Los rostros de santos y patriarcas esculpidos en las fachadas de granito, las melancólicas campanadas de bronce de la Berenguela, la sonrisa pícara del profeta Daniel en el Pórtico de la Gloria... todos aquellos milagros quedaron para siempre grabados en el corazón estremecido del niño que fui. Con este recuerdo de la infancia,  terminamos nuestro paseo por A Coruña Xacobea, preparándonos para el próximo Año Santo 2021. Delante del templo de Santiago, emprendemos el camino de vuelta, mientras los últimos rayos del atardecer encienden los cristales de las blancas galerías.

Fachada románica del templo de Santiago.

En San Andrés de Teixido

O pasado sábado, véspera das eleccións autonómicas ao Parlamento de Galicia do 12 de xullo, visitamos San Andrés de Teixido, "a quen vai de morto quen non foi de vivo". Alí, cabo do mundo, diante dos abruptos acantilados do norte de Galicia, encóntrase este pintoresco santuario, meta da peregrinación máis íntima dos galegos. De camiño, a través do cristal do coche, admiramos a panorámica dos impresionantes acantilados, onde pacen vacas e cabalos bravos, entre cruceiros e petos de ánimas. E, como telón de fondo, o mar da fin do mundo, un cristal azul cortado polo ronsel branco dalgún barco. 

O santuario de San Andrés de Teixido.

E, por fin, despois de dar moitas voltas por pistas con curvas que parecían non acabar nunca, chegamos a San Andrés, que nos recibiu coas súas eternas ráfagas de vento. Adentrámonos na pequena aldea, tomada por turistas que curioseaban nos típicos postos de souvenirs: figuras de cera, ferraduras, chaves da boa sorte, réplicas do santuario, camisetas con símbolos celtas... No centro, esperábanos o santuario, coas súas características paredes brancas e co seu tellado de lousa. Entramos. A luz entraba polas vidreiras do templo, decoradas con escenas bíblicas. Ao pé do altar, había varios exvotos ofrecidos a San Andrés. Había réplicas de barcos, traídas tal vez por algún vello lobo de mar, con mil travesías e tempestades tatuadas no corazón, agradecido a San Andrés por salvalo de morrer afogado. Doume a risa ao ver que tamén había unha L desas que se poñen no coche. Ao mellor se eu tamén me ofrecese a San Andrés non sufriría tanto para aprobar o carnet de conducir.

Crucifixión representada nas vidreiras de San Andrés de Teixido.

Despois paramos diante da Fonte dos Tres Canos. A tradición di que se debe pedir un desexo, beber dos tres canos da fonte e despois tirar unha miga de pan. Se o pan flota, San Andrés concederá o pedido. Despois paseamos por aqueles agrestes cantís, onde medra a tradicional herba de namorar. Segundo outra das moitas tradicións populares relacionadas con este santuario, a persoa que padece mal de amores debe tomar un pouco desta herba de namorar e colocala na faldriqueira do ser amado, para ser así correspondido. Paseamos coa precaución de non pisar ningún animal, nin o máis pequeno, porque poderían ser as almas dos que non peregrinaron en vida, tal vez algún familiar noso reencarnado nunha formiga, que veñen a San Andrés para ser redimidos. Porque a situación deste santuario non é casual. Está neste lugar tan recóndito, na fin do mundo, porque se pensaba que aquí era onde as almas dos mortos, liberadas xa dos seus pecados, partían en barcas de pedra con dirección ao Máis Alá.

A Fonte dos Tres Canos de San Andrés.

Alí, acordeime de Xulio Cuba Orosa, o meu profesor de galego no Instituto Eusebio da Guarda, naqueles días adolecentes pasados á sombra dos magnolios da Praza de Pontevedra. Xulio é autor dun dos poemas máis célebres dedicados a San Andrés, titulado "Romeiro ao lonxe", que foi popularizado pola versión do grupo Luar na Lubre. Aquí vos deixamos o enlace (https://www.youtube.com/watch?v=xgao6FxtMLI) e a letra do poema:

Romeiro hei de ir lonxe ao San Andrés

con herbiñas de namorar,

dareille a quen alén mar está

o aloumiño do meu amor.

Hei de vestir a camisa de liño

que ela teceo para min

con herbiñas de namorar;

anda o lagarto azul e souril

a acaroar mapoulas bermellas,

nacidas de fusís,

co aloumiño do meu amor,

alleo á guerra e ao seu tambor.

Morto ou vivo hei volver á terra

que ela andou canda min

con herbiñas de namorar;

chouta o mascato polo cantil

a vela-lo adro familiar,

ala lonxe, na fin,

co aloumiño do meu amor.

Cabo do mundo, ó pé dun aguillón

doéme a guerra ruín

entre herbiñas de namorar;

corvo mariño voa xentil

o amilladoiro a levantar

e pan santo a colorir

co aloumiño do meu amor.

Romeiro hei de ir lonxe ao San Andrés

con herbiñas de namorar,

dareille a quen alén mar está

o aloumiño do meu amor.

Agora si, cos versos desta canción escritos no corazón, marchamos coa satisfacción da peregrinación cumprida. Xa non temos que volver, aínda que tampouco nos importaría regresar de vivos a este lugar único, un oasis de paz e calma neste mundo convulso que vivimos, un pequeno Paraíso neste frenético século XXI. Subimos ao coche. Detrás quedaba San Andrés, coas súas paredes brancas e cos seus tellados de lousa, golpeados polo vento, asomados ao mar do fin do mundo. E. no ceo daquela tarde de verán, arrastradas polo nordés, as nubes ondeaban como brancos panos de despedida.

Despedida de San Andrés de Teixido.