En Padrón con Rosalía

Estamos a 25 de xullo, Día de Galicia. E que mellor maneira de celebralo que visitar á Casa da Matanza de Padrón, hoxe Casa Museo de Rosalía de Castro, a nosa autora máis universal. Baixamos do tren e cruzamos as vías. Chegamos a Casa de Rosalía, que nos recibía coas portas abertas. Avanzamos polos sendeiros do xardín, beirados de camelias e rosas, e despois entramos, como nun templo sagrado, na casa en que deu os seus últimos suspiros Rosalía, a nosa musa das negras sombras e das lágrimas de morriña. 

Entrando na Casa Museo de Rosalía.

Ao chegar, sumámonos a unha visita guiada pola casa e pola vida de Rosalía. A través das explicacións do guía, repasamos a biografía da nosa máis ilustre escritora: a súa infancia na veiga de Padrón, a súa mocidade en Santiago de Compostela, o seu breve paso por Madrid onde casou con Manuel Murguía, a súa estancia na localidade vallisoletana de Simancas (onde escribiu a maior parte dos poemas de "Follas Novas"), os seus últimos anos na Casa da Matanza... Vimos varios manuscritos e varias fotografías familiares da autora. Tamén había un espazo dedicado á figura do marido de Rosalía, don Manuel Murguía, unha das figuras máis importantes da cultura galega do século XIX, principal artífice do Rexurdimento, autor da monumental "Historia de Galicia".

A emblemática chistera de Manuel Murguía.

A visita guiada chegou ao seu final diante da cama en que, o 15 de xullo de 1885, Rosalía de Castro daba o seu último suspiro neste mundo. O guía contounos a lenda das súas últimas palabras. Parece ser que Rosalía no seu leito de morte, rodeada dos seus fillos, díxolles: "Abride esa fiestra, que quero ver o mar". Esta frase foi durante moitos anos un misterio, un enigma máis da súa vida e obra, como a negra sombra do seu célebre poema. En realidade, non ten ningún misterio porque, aínda que hoxe desde a casa da Matanza non se ve o mar, nos tempos de Rosalía si que se podía ver a ría, navegada por dornas e gamelas coas velas brancas mecidas pola brisa, que Rosalía quería ver por última vez. 

Leito de morte de Rosalía de Castro.

Despois saímos ao balcón, ao que tantas veces se asomaría Rosalía nos seus últimos anos de vida, para contemplar a veiga de Padrón. Ao lonxe, tocaban as campás da colexiata de Santa María de Adina, cemiterio en que descansaron os restos Rosalía antes do seu traslado ao Panteón de Galegos Ilustres. Agora si, chegaba o momento de despedirse. Marchamos no tren de regreso, mentres a Casa da Matanza se desvanecía na distancia, perdida no verdor da veiga padronesa. Hoxe, un ano despois, recuperamos aquela visita a Casa de Rosalía para compartir con vós neste 25 de xullo. Nada máis, amigos. Esperamos que pasedes un Feliz Día de Galicia!

Busto de Rosalía diante da súa Casa Museo.

A Coruña Xacobea

Cuando pensamos en el Camino de Santiago, lo asociamos sobre todo al Camino Francés, que fue durante tantos siglos nuestra principal vía de comunicación con Europa, por la que llegaban la mayor parte de los peregrinos. Pero no podemos olvidarnos tampoco de los caminos del mar. Por estos últimos llegaban los navíos de los peregrinos desde las costas brumosas de las Islas Británicas, que tenían dos vías de entrada a Galicia: Ferrol y Coruña. En esta entrada rastrearemos las huellas del Camino Inglés en nuestra ciudad.

Indicador del Camino de Santiago en la Plaza de Azcárraga.

Para comenzar, nos situamos en la Ciudad Vieja, con sus calles empedradas con olor a salitre, alumbradas por faroles antiguos que le dan un aire romántico, decimonónico. Allí nos orientan las inconfundibles flechas amarillas del Camino, ideadas por el sacerdote gallego Elías Valiña, uno de los grandes artífices de la recuperación experimentada por el Camino de Santiago en el pasado siglo XX. Seguimos la dirección indicada por las flechas, como peregrinos curiosos, y llegamos a la iglesia de Santiago, punto de partida del Camino Inglés. Se trata del templo más antiguo de toda Coruña, levantado en tiempos del rey Fernando II. En el atrio del templo se reunían durante la Edad Media las autoridades del Concello.

La Iglesia de Santiago.

Del templo destaca su fachada principal, románica. En ella se puede ver la figura del Apóstol Santiago, montado sobre su caballo blanco, malparador de morismas. Más arriba, en la arquivolta, están esculpidos los veinticuatro músicos ancianos del Apocalipsis, con sus túnicas delicadas y sus instrumentos divinos, preparados para tocar sus serenatas al Señor. Flanqueando la entrada, se ven las figuras de dos apóstoles, escoltados por ángeles de rostros risueños y cabellos rizados, que se miran frente a frente, como si custodiasen alguna secreta profecía. Uno de los apóstoles, de barbas solemnes y rostro sereno, está sosteniendo su bordón de peregrino, con un libro sobre su cabeza, símbolo de la sabiduría.

Apóstol representado en el templo de Santiago.

Allí, delante de la fachada románica del templo, dorada por los rayos de la tarde, recordé la primera vez que visité Santiago. Tendría seis años más o menos cuando descubrí el milagro de Compostela. Caminaba con mi familia por aquellas rúas de piedra, gastadas por los pasos constantes de los peregrinos durante siglos de peregrinación ininterrumpida. Los rostros de santos y patriarcas esculpidos en las fachadas de granito, las melancólicas campanadas de bronce de la Berenguela, la sonrisa pícara del profeta Daniel en el Pórtico de la Gloria... todos aquellos milagros quedaron para siempre grabados en el corazón estremecido del niño que fui. Con este recuerdo de la infancia,  terminamos nuestro paseo por A Coruña Xacobea, preparándonos para el próximo Año Santo 2021. Delante del templo de Santiago, emprendemos el camino de vuelta, mientras los últimos rayos del atardecer encienden los cristales de las blancas galerías.

Fachada románica del templo de Santiago.

En San Andrés de Teixido

O pasado sábado, véspera das eleccións autonómicas ao Parlamento de Galicia do 12 de xullo, visitamos San Andrés de Teixido, "a quen vai de morto quen non foi de vivo". Alí, cabo do mundo, diante dos abruptos acantilados do norte de Galicia, encóntrase este pintoresco santuario, meta da peregrinación máis íntima dos galegos. De camiño, a través do cristal do coche, admiramos a panorámica dos impresionantes acantilados, onde pacen vacas e cabalos bravos, entre cruceiros e petos de ánimas. E, como telón de fondo, o mar da fin do mundo, un cristal azul cortado polo ronsel branco dalgún barco. 

O santuario de San Andrés de Teixido.

E, por fin, despois de dar moitas voltas por pistas con curvas que parecían non acabar nunca, chegamos a San Andrés, que nos recibiu coas súas eternas ráfagas de vento. Adentrámonos na pequena aldea, tomada por turistas que curioseaban nos típicos postos de souvenirs: figuras de cera, ferraduras, chaves da boa sorte, réplicas do santuario, camisetas con símbolos celtas... No centro, esperábanos o santuario, coas súas características paredes brancas e co seu tellado de lousa. Entramos. A luz entraba polas vidreiras do templo, decoradas con escenas bíblicas. Ao pé do altar, había varios exvotos ofrecidos a San Andrés. Había réplicas de barcos, traídas tal vez por algún vello lobo de mar, con mil travesías e tempestades tatuadas no corazón, agradecido a San Andrés por salvalo de morrer afogado. Doume a risa ao ver que tamén había unha L desas que se poñen no coche. Ao mellor se eu tamén me ofrecese a San Andrés non sufriría tanto para aprobar o carnet de conducir.

Crucifixión representada nas vidreiras de San Andrés de Teixido.

Despois paramos diante da Fonte dos Tres Canos. A tradición di que se debe pedir un desexo, beber dos tres canos da fonte e despois tirar unha miga de pan. Se o pan flota, San Andrés concederá o pedido. Despois paseamos por aqueles agrestes cantís, onde medra a tradicional herba de namorar. Segundo outra das moitas tradicións populares relacionadas con este santuario, a persoa que padece mal de amores debe tomar un pouco desta herba de namorar e colocala na faldriqueira do ser amado, para ser así correspondido. Paseamos coa precaución de non pisar ningún animal, nin o máis pequeno, porque poderían ser as almas dos que non peregrinaron en vida, tal vez algún familiar noso reencarnado nunha formiga, que veñen a San Andrés para ser redimidos. Porque a situación deste santuario non é casual. Está neste lugar tan recóndito, na fin do mundo, porque se pensaba que aquí era onde as almas dos mortos, liberadas xa dos seus pecados, partían en barcas de pedra con dirección ao Máis Alá.

A Fonte dos Tres Canos de San Andrés.

Alí, acordeime de Xulio Cuba Orosa, o meu profesor de galego no Instituto Eusebio da Guarda, naqueles días adolecentes pasados á sombra dos magnolios da Praza de Pontevedra. Xulio é autor dun dos poemas máis célebres dedicados a San Andrés, titulado "Romeiro ao lonxe", que foi popularizado pola versión do grupo Luar na Lubre. Aquí vos deixamos o enlace (https://www.youtube.com/watch?v=xgao6FxtMLI) e a letra do poema:

Romeiro hei de ir lonxe ao San Andrés

con herbiñas de namorar,

dareille a quen alén mar está

o aloumiño do meu amor.

Hei de vestir a camisa de liño

que ela teceo para min

con herbiñas de namorar;

anda o lagarto azul e souril

a acaroar mapoulas bermellas,

nacidas de fusís,

co aloumiño do meu amor,

alleo á guerra e ao seu tambor.

Morto ou vivo hei volver á terra

que ela andou canda min

con herbiñas de namorar;

chouta o mascato polo cantil

a vela-lo adro familiar,

ala lonxe, na fin,

co aloumiño do meu amor.

Cabo do mundo, ó pé dun aguillón

doéme a guerra ruín

entre herbiñas de namorar;

corvo mariño voa xentil

o amilladoiro a levantar

e pan santo a colorir

co aloumiño do meu amor.

Romeiro hei de ir lonxe ao San Andrés

con herbiñas de namorar,

dareille a quen alén mar está

o aloumiño do meu amor.

Agora si, cos versos desta canción escritos no corazón, marchamos coa satisfacción da peregrinación cumprida. Xa non temos que volver, aínda que tampouco nos importaría regresar de vivos a este lugar único, un oasis de paz e calma neste mundo convulso que vivimos, un pequeno Paraíso neste frenético século XXI. Subimos ao coche. Detrás quedaba San Andrés, coas súas paredes brancas e cos seus tellados de lousa, golpeados polo vento, asomados ao mar do fin do mundo. E. no ceo daquela tarde de verán, arrastradas polo nordés, as nubes ondeaban como brancos panos de despedida.

Despedida de San Andrés de Teixido.

En León

Antes de nada, esperamos que tanto vós como as vosas familias vos encontredes ben. Esta crise de coronavirus non nos permite facer todas as viaxes que tiñamos preparadas, así que neste post queríamos compartir con vós unha visita que fixemos á cidade de León hai xa dous anos, na Semana Santa de 2018, de regreso de Salamanca. Saíramos pola mañá cedo da cidade das pedras douradas. Atrás deixamos Zamora, durmida nun sono de vellos romances e crónicas esquecidas, arrolada polas augas do río Duero, que serpentea por aquelas planicies casteláns con sede de morrer no mar saudoso de Portugal.

A catedral de León.

Chegamos a León ao mediodía. Despois de aparcar o coche, sen saber moi ben a onde ir, deambulamos un pouco polo centro (a casa Botines, o monumento a Gaudí, o Barrio Húmedo...). Paseamos por rúas estreitas, cruzándonos con viandantes cos rostros colorados polo frío. Por fin, encontramos o que buscabamos: a Praza da Catedral. As súas torres góticas recibíannos solemnes, brancas, como dúas afiadas agullas de prata que quixesen tocar o ceo daquela mañá, dun azul tan puro que parecía pintado pola man inocente dun neno. Entramos por unha porta que representaba a Virxe co Neno no colo, escoltada por anxos de cabelos rizados e rostros sorrintes. Dentro do templo, as famosas vidreiras da catedral leonesa proxectaban unha película de cores imposibles e luz divina: espiñas de rosas sagradas, escenas bíblicas, santos de longas e brancas barbas, reis de mantos delicados e coroas douradas, anxos preparados para tocar as trompetas do Xuízo Final, cálices que gardan o sangue do Señor... Mentres vagaba na penumbra das bóvedas do templo, bañadas por aquela luz irreal, non podía deixar de recordar aquel precioso fragmento de "La lámpara maravillosa" (1916) do noso paisano Ramón del Valle-Inclán:

Recuerdo también una tarde, hace muchos años, en la catedral leonesa. Yo vagaba en la sombra de aquellas bóvedas con el alma cubierta de lejanas memorias. Ya entonces comenzaba mi vida a ser como el camino que se cubre de hojas en Otoño. Había entrado buscando un refugio, agitado por el tumulto angustioso de las ideas, y de pronto mi pensamiento quedó como clavado en un dolor quieto y único. La luz en las vidrieras celestiales tenía la fragancia de las rosas, y mi alma fue toda en aquella gracia como en un huerto sagrado. El dolor de vivir me llenó de ternura, y era mi humana conciencia llena de un amoroso bien difundido en las rosas maravillosas de los vitrales, donde ardía el sol. Amé la luz como la esencia de mí mismo, las horas dejaron de ser la sustancia eternamente transformada por la intuición de los sentidos, y bajo el arco de la otra vida, despojado de la conciencia humana, penetré cubierto con la luz del éxtasis (Valle- Inclán, 1916: 44).

Escultura da Virxe co Neno nunha das portas da catedral de León.

Despois de contemplar o milagre das vidrieiras da catedral de León, que teñen unha ben merecida fama, buscamos un lugar para comer. Tardamos bastante, por que o restaurante en que paramos estaba de inauguración. Os empregados parecían bastante inexpertos e caeulles a comida varias veces. Aínda así, víase que eran boa xente e o sabor da comida compensou a espera. Así que tras repoñer forzas, retomamos a nosa visita (sen rumbo marcado) e chegamos á Praza de San Isidro. Dentro da basílica do mesmo nome está unha das xoias da cidade: o Panteón Real, considerado por moitos a "Capela Sixtina" da arte románica. Nel están enterrados varios membros da familia real como Fernando I de León e o seu fillo García, considerado como o último rei de Galicia. Alí, debaixo das bóvedas e das pinturas románicas, os vellos monarcas do pasado descansan das longas campañas e batallas da Reconquista.

A Praza de San Isidoro de León.

Por último, nos momentos finais da tarde, chegamos ao convento de San Marcos, no trazado do Camiño Francés de Santiago. Este edificio, un dos máximos exemplos da arquitectura renacentista en España, tivo usos moi diversos ao longo do tempo. Ademais de convento, ao longo da súa historia foi prisión (un dos seus presos máis famosos foi o escritor Francisco de Quevedo), Cuartel de Cabalería do Exército e campo de concentración de presos republicanos durante a Guerra Civil Española. Na actualidade é un Parador de Turismo. Diante do convento, apoiado nun cruceiro, descansaba do seu camiñar un peregrino de bronce. Sentamos con él para descansar un pouco, despois de camiñar todo o día. Ao lonxe, as campás da catedral cantaban coa súa grave voz de bronce, tam, tam, tam... Alí, diante do convento de San Marcos, envolto pola néboa dourada do solpor, despedímonos de León cun pouso de saudade no corazón e marchamos, tamén como vellos peregrinos, camiño de Galicia...

Monumento ao peregrino na Praza de San Marcos de León.

En Ribadavia

Onte, martes de Carnaval, fixemos unha excursión a unha das nosas cidades medievais máis bonitas, antiga capital do Reino de Galicia: Ribadavia. O día amencera cun ceo plomizo, gris, e nos cristais do coche caían monótonas as gotas de chuvia. Pero cando chegamos, nada máis  baixar do coche, parou de chover e saíu unha raiola de sol. Recibiunos a sombría silueta das ruínas do Castelo dos Sarmiento, coas letras do nome de Ribadavia. E diante desta mole de pedras derruídas, que recordan tempos escuros e feudais, contrastaban dúas coloridas figuras de Entroido, mentres os músicos tocaban na veciña Alameda. 

As ruínas do Castelo dos Sarmiento.

Entramos na vila pola parte de detrás do castelo. Saímos á Praza Maior, que estaba totalmente deserta. Comemos nun dos restaurantes dos soportais da Praza. Como non podía ser doutra forma, acompañamos a nosa comida cuns vasos de viño do Ribeiro, que tanta sona lle dan a esta comarca. Mentres comemos, a través do cristal da fiestra do resturante, víamos como na Praza Maior ultimaban os preparativos para celebrar a festa do martes de Carnaval. Hoxe a Praza, deserta, non ten nada que ver coa que acolle multitudes durante os dous grandes eventos da vila: a Festa da Historia e a Mostra Internacional de Teatro. Xa cos ánimos recobrados, estabamos listos para descubrir o casco vello da vila, un dédalo de rúas estreitas de nomes bíblicos. Pasamos pola Praza da Magdalena, polas igrexas de San Xoán e Santiago, pola Casa da Inquisición...

A Igrexa de Santiago de Ribadavia.

Retrocedemos a un mundo perdido, detido no tempo, un mundo medieval de reis destronados, cabaleiros e doncelas, señores e servos, príncipes e mendigos, inquisidores e xudeus. Camiñamos polas rúas de Ribadavia, empedradas con lousas, molladas aínda pola chuvia. As casas teñen balcóns de madeira, adornados con flores, e moitas presentan símbolos hebreos (o candelabro de sete brazos, a estrela de David...). Porque Ribadavia ten unha das xuderías máis importantes da Península. Aquí establecéronse na Idade Media moitos xudeus sefardíes. Ata que co Decreto de Expulsión dos Reis Católicos de 1492 comezaron a ser perseguidos. Por este motivo estableceuse en Ribadavia a sede da Inquisición en Galicia. Da presenza dos xudeus na vila só quedan estes símbolos e tamén "A Tafona de Herminia". Nesta tenda Herminia vende doces hebreos, elaborados segundo as vellas receitas xudías: uns doces deliciosos, tal e como tivemos ocasión de comprobar.

A famosa "Tafona da Herminia" de Ribadavia.

Por último, para despedirnos de Ribadavia, camiñamos polo seu paseo fluvial. O río Avia, afluente do Miño, pasaba lentamente, docemente, rodeado de brancas abidueiras, para morrer no mar da Guarda. Contemplando esta pequena vila escondida nun val, rodedada de montañas e viñedos, costa facerse idea da gran importancia histórica que tivo no pasado: capital de Galicia durante o breve reinado de García (1065- 1071), asaltada polas tropas inglesas do Duque de Lancaster en 1386, determinante na expulsión do exército de Napoleón na Guerra da Independencia... Poderíamos estar paseando toda a tarde polas frescas ribeiras do Avia, pero temos que volver. Cruzamos a ponte para marchar. Polo retrovisor vin como desaparecían as casas de Ribadavia, apiñadas nas ribeiras do Avia, envoltas polo manto gris da orballo naquela tarde de martes de Carnaval.

Vista de Ribadavia desde a Ponte de San Francisco.

Santa María de Melide

Outono: os bosques xa se visten de cores decadentes e, no corazón, os violíns de Verlaine tocan a súa partitura de saudade. Imos pensando todas estas cousas, nesta tarde gris de novembro, mentres nos diriximos a Santa María, un templo románico do século XII, situado no Camiño Francés de Santiago que pasa polo Concello de Melide, moi perto da casa dos meus avós paternos, aquela casa branca dos domingos da miña infancia. Despois de conducir por aquela pista que transcorre polo medio do bosque, chegamos por fin a Santa María, recibidos por un cruceiro rodeado de follas murchas, cando xa se pon o sol no horizonte como unha moeda de ouro vello.

Entrando na Igrexa de Santa María.

Unha vez alí, tras apearnos do coche, atravesamos a pequena cancela de ferro do adro do templo, o que para min foi como abrir a porta da memoria, o baúl dos recordos, ao regresar a aquel lugar tan íntimo que levaba tantos anos sen visitar e que me trae tantas lembranzas: as interminables tardes de domingo, as noites de Fin de Ano compartidas co meu avó, as festas de San Roque no corazón do verán... Mentres recordaba aquela etapa da miña vida, o día despedíase cunha festa de cores no horizonte: verde, esmeralda, laranxa, ocre, púrpura... A luz do solpor póusase nas pedras románicas, que parecen cobrar vida. Camiñamos polos sendeiros do adro, mollados aínda pola chuvia, á sombra alargada dos cipreses. Vemos os preciosos pórticos do templo, xenuinamente románicos, decorados con figuras de cordeiros e follas de palmeiras de Terra Santa, inmortalizados na pedra polo cicel do canteiro medieval.

Un dos pórticos da igrexa de Santa María de Melide.

Ás veces, a chuvia volve caer. Entón reina un silencio de cipreses, interrompido nada máis que polo canto do reiseñor e polos pasos dos peregrinos que pasan por este tramo do trazado do Camiño Francés. Hoxe non pasaron moitos. Tan só vimos unha peregrina, cos ollos azuis e cabelo dourado recollido nunha trenza. Pode que fose francesa, ou inglesa, ou alemá. Quen sabe. O caso é que a mirei pasar, pensando que historias e segredos levaría na súa mochila decorada con vieiras e frechas amarelas, mentres se perdía polo vello sendeiro, entre campos orballados e prados verdes, camiño de Compostela...

Indicador do Camiño de Santiago na aldea de Santa María.

Saímos xa do templo. Unha brétema vermella vaga polos campos durmidos. As primeiras estrelas espéllanse xa nas pozas. Os fogares da pequena aldea de Santa María, que se preparan para as longas noites invernais, encenden os seus farois, Tamén alumean as humildes luces de Nadal. Nós montamos no noso coche. Despedímonos de Santa María de Melide, esa xoia que tantos segredos garda nos seus pórticos. Atrás deixamos as súas pedras románicas, vixiadas polos mudos cipreses, bañadas xa polos raios prateados do luar.

Vista lateral de Santa María de Melide.